Nieuwsgierige tieners
Over tieners en hoe ze denken
Puber, tiener, adolescent: het zijn allemaal namen voor jongeren tussen de 10 en 22 jaar. Dit zijn de jaren waarin jongeren zich ontwikkelen tot volwassene.
Hun hersenen zijn nog volop in ontwikkeling. Hierdoor hebben jongeren moeite hebben met het maken van goed overwogen keuzes en het overzien van de gevolgen van hun acties.
Soms lijkt het erop, dat tieners veel van wat u ze heeft geleerd weer zijn vergeten. De overgang van een basisschoolkind naar een onnavolgbare tiener kan verwarrend zijn voor ouders.
Als u als ouder begrijpt hoe het brein van uw tiener zich ontwikkelt, en waarom uw kind bepaalde dingen wel of niet doet, dan kan dat veel helpen.
Het puberbrein
Wat gebeurt er in het puberbrein?
In het puberbrein neemt de hersenomvang niet meer toe, maar er worden veel nieuwe verbindingen aangemaakt en oude verbindingen verbroken.
Deze ontwikkeling gaat van achter naar voren. De achterste delen van de hersenen zijn als eerste helemaal ontwikkeld, terwijl het voorste deel (de frontale hersenschors en prefrontale cortex) het laatst ontwikkelt.
Juist dit voorste deel is verantwoordelijk voor belangrijke functies: plannen, organiseren, abstract denken, sociaal gedrag en impulsbeheersing.
Deze ontwikkeling gaat door tot in de vroege volwassenheid, tot ongeveer 23 jaar.
Drie fasen van ontwikkeling
Vroege adolescentie (ongeveer 10-14 jaar)
In deze periode hebben hormonen een grote invloed op de hersenontwikkeling. Jongeren reageren vooral emotioneel. Rationeel denken is nog niet goed ontwikkeld. Dit betekent dat ze vaak impulsief handelen en hun behoefte snel willen bevredigen. Ze worden steeds zelfstandiger en richten zich meer op hun leeftijdsgenoten.
Midden adolescentie (ongeveer 14-16 jaar)
In deze fase nemen emoties iets af. Jongeren beginnen te experimenteren op verschillende gebieden en zijn geneigd om risico's te nemen, omdat ze de gevolgen van hun gedrag nog niet goed kunnen inschatten. Ze hechten veel waarde aan hun vrienden en willen graag bij de groep horen.
Late adolescentie (ongeveer 16-22 jaar)
In deze laatste fase van de puberteit ontwikkelen de hersenen zich verder. Jongeren leren nu de gevolgen van hun acties beter in te schatten en maken weloverwogen keuzes.
Houd er rekening mee dat jongeren zich op verschillende manieren en in verschillende tempo's ontwikkelen. Niet iedere jongere van dezelfde leeftijd heeft dezelfde vaardigheden of leert even snel.
Bron: Hersenstichting - puberhersenen in ontwikkeling
Kiezen en plannen
Jongeren zijn nog niet goed in staat om zelfstandig te plannen en te organiseren. Ze hebben ook moeite met het maken van weloverwogen keuzes en het overzien van de gevolgen van hun handelen.
Begeleiden bij keuzes
Als jongeren hierbij worden begeleid, helpt u ze 'domme' keuzes te voorkomen. Vooral jonge tieners moeten leren vooruit te denken, plannen te maken, besluiten te nemen en na te denken over de gevolgen van hun keuzes. U kunt als ouder helpen door veel met uw kind te praten en te vragen wat ze van bepaalde dingen vinden. Stel vragen om ze te stimuleren weldoordacht na te denken en afwegingen te maken.
Tips voor ouders
Praat met uw kind en leg keuzemogelijkheden voor. Bespreek samen de mogelijkheden en de gevolgen. Denk mee met uw zoon of dochter, stel vragen en verduidelijk de gevolgen van de verschillende opties. Zo leert uw kind beslissingen te nemen door vooruit te denken en voor- en nadelen af te wegen. Stel steeds haalbare doelen en regels en leg uit waarom deze belangrijk zijn. En praat met ouders van vrienden om onderling de gehanteerde regels af te stemmen.
Groepsdruk
Er zijn verschillende redenen waarom jongeren beginnen met het gebruik van drugs en het drinken van alcohol. Een van de meest voorkomende oorzaken is groepsdruk.
Groepsdruk en sociale invloed
In de puberteit is het belangrijk om bij een groep te horen en veel vrienden te hebben. Jongeren willen deze vriendschappen koste wat het kost behouden. Als vrienden in de buurt gaan drinken of gebruiken, kan het lastig zijn om hier 'nee' tegen te zeggen. Dit gebeurt om verschillende redenen:
- Gezelligheid: alcohol wordt vaak geassocieerd met 'gezelligheid'. Ook volwassenen denken vaak: 'Wat is een feestje zonder alcohol?'
- Nieuwsgierigheid: pubers zijn nieuwsgierig en willen nieuwe dingen uitproberen. Ze experimenteren met drank, seks, roken, hun uiterlijk en ook met drugs.
- Ingrijpende gebeurtenissen: een ingrijpende gebeurtenis in het leven van een jongere kan ervoor zorgen dat ze drugs of alcohol gaan gebruiken om zich beter te voelen. Alcohol of drugs helpen hen om deze gebeurtenis even te vergeten.
Onzekerheid en minderwaardigheidsgevoelens
In de puberteit zijn jongeren vaak onzeker. Gevoelens van minderwaardigheid kunnen ertoe leiden dat ze drugs willen uitproberen of alcohol willen drinken.
Omgaan met problemen en stress
Jongeren die opgroeien in een gezin met veel problemen en weinig vertrouwen in de toekomst, grijpen ook sneller naar drugs of alcohol om de situatie te ontvluchten. Stress, of dit nu door school of persoonlijke omstandigheden komt, kan jongeren motiveren om drugs of alcohol te gebruiken als een manier om te ontspannen.
Verveling en sensatie
Verveling is eveneens een belangrijke reden waarom jongeren drugs of alcohol gaan gebruiken. Jongeren willen geprikkeld worden en zijn vaak op zoek naar sensatie. Alcohol en zeker drugs kunnen hen die prikkel bieden.
Weerbaarheid
Om te voorkomen dat jongeren gevoelig worden voor groepsdruk en in aanraking komen met middelen, kunt u verschillende 'tactieken' toepassen.
Zeker van jezelf
Om met overtuiging 'ja' of 'nee' te kunnen zeggen, heeft een kind zelfvertrouwen nodig. Zonder zelfvertrouwen durven jongeren vaak niet tegen de mening van anderen in te gaan, vooral niet die van hun eigen groep.
Als ouder speelt u een belangrijke rol in het ontwikkelen van een gezond zelfvertrouwen bij uw kind. Geef regelmatig complimenten voor dingen die ze goed doen. Voorkom dat u alleen kritiek geeft op wat niet goed is; benoem ook de positieve kanten van uw kind. Geef ze de kans om nieuwe dingen te leren en vermijd spottend commentaar of vernederingen als het niet meteen lukt. Straf uw kind niet in bijzijn van vrienden; haal het liever apart om te praten.
Dit betekent niet dat u alles goed moet vinden wat uw kind doet. U zult het vaak niet met elkaar eens zijn en het blijft nodig om grenzen te stellen, dingen te verbieden of straffen uit te delen.
Vragen stellen
Laat uw kind weten dat het niet erg is om advies te vragen aan volwassenen. Het is ideaal als uw zoon of dochter zich direct tot u richt met vragen. Maak duidelijk dat ze op u kunnen rekenen, maar begrijp dat oudere kinderen hier soms terughoudend in zijn. Bespreek daarom ook dat ze andere volwassenen, zoals leraren of jongerenwerkers, kunnen benaderen voor hulp in moeilijke situaties.
Respect voor grenzen
Grenzen stellen betekent dat je duidelijk maakt wat je wel en niet wilt. ‘Nee’ is echt ‘nee’ en ‘ja’ is echt ‘ja’. Dit geldt voor iedereen, zowel volwassenen als kinderen.
Geef uw kinderen deze boodschap mee in de opvoeding. U hoeft niet elke regel of grens te veranderen als uw puber daar bezwaar tegen maakt, maar overleg bij meningsverschillen en maak uw standpunt duidelijk. Op deze manier leert uw kind dat luisteren en overleg mogelijk is. Een kind dat zo met grenzen omgaat, is beter in staat om zijn eigen grenzen aan te geven en die van anderen te respecteren.
Nee, dank je
Praat met uw kinderen over roken, alcohol, drugs, gokken en gamen. Bespreek hoe ze moeten reageren als er iets wordt aangeboden of als er druk wordt uitgeoefend. Leer hen dat ze gewoon 'nee, dank je' kunnen zeggen, en wanneer het beter is om weg te gaan. Dit kan bijvoorbeeld als uw kind zich niet op zijn of haar gemak voelt om te weigeren.
Geef tips die herkenbaar zijn in alledaagse situaties voor uw kind. Oefen met hen hoe ze 'nee' kunnen zeggen, bijvoorbeeld door een rollenspel te doen.
Krachten bundelen
Jongeren staan sterker als ze samen optrekken. Stimuleer uw kind om met vrienden te overleggen en afspraken te maken over hoe ze willen omgaan met druk. Bijvoorbeeld, als uw kind vrienden heeft die ook niet willen drinken, laat ze samen afspraken maken en elkaar hierin ondersteunen.
Als ouder kunt u ook afspraken maken met andere ouders over regels en grenzen, zodat u weet wat er op verjaardagsfeestjes gebeurt in verband met alcohol, roken en drugs.
Leren luisteren naar je gevoel
Leer uw zoon of dochter om altijd naar hun gevoel te luisteren. Dit helpt hen om niet tegen hun eigen gevoel of geweten in te gaan. Jongeren weten zich beter te redden in onverwachte situaties als ze geleerd hebben niets te doen wat niet goed voelt. Zo laten ze zich minder snel meeslepen door dominante groepsgenoten.