Leren signaleren
Signaleren is te leren
Elke docent loopt er een keer, of wellicht regelmatig, tegenaan: je vermoedt dat een leerling een probleem met alcohol of drugs heeft. Of dat leerlingen onder invloed in de klas zitten.
Elke docent loopt er een keer, of wellicht regelmatig, tegenaan: je vermoedt dat een leerling een probleem met alcohol of drugs heeft. Of dat leerlingen onder invloed in de klas zitten.
Signaleren
Het is vaak lastig om problemen met alcohol en drugs te signaleren. Veel signalen zijn gebaseerd op vermoedens. Hierdoor vinden veel docenten het moeilijk om te bepalen welke stappen ze moeten nemen. Het is belangrijk om te beseffen dat signaleren een proces is. Het is niet altijd eenvoudig om de juiste signalen te herkennen en dat deze ook andere oorzaken kunnen hebben. Oordeel daarom niet te snel. Bekijk de onderstaaande stappen in het signaleringsproces om beter voorbereid te zijn op het signaleren van cannabisgebruik en van van alcoholproblemen.
Signaleren in 6 stappen
Stap 1 Waarnemen
Er valt wat op aan de leerling. Hij/zij vertoont ander gedrag.
Stap 2 Herkennen
Het gedrag dat de leerling vertoont is niet normaal.
Stap 3 Interpreteren
Misschien heeft het iets te maken met alcohol of met drugs? Of iets anders?
Stap 4 Toetsen
Vraag het na bij collega's. Is hen iets opgevallen? Zien zij dit ook?
Stap 5 Het gesprek voeren
Ga het gesprek aan met de leerling
Stap 6 Analyseren
Wat is er precies aan de hand? Is er een probleem? En zo ja, voor wie?
Signaleren van alcohol
Het kan behoorlijk lastig zijn om alcoholgebruik bij een jongere te signaleren.
Oordeel niet te snel
Signalen kunnen ook op iets anders wijzen. Rode ogen kunnen bijvoorbeeld ook door hooikoorts komen. Gebruik ter ondersteuning de stappen uit het signaleringsproces hierboven.
Lichamelijke signalen
- Duf
- Adem geurt naar alcohol
- Wijde pupillen
- Opgezwollen rood gezicht
- Spraakstoornissen
- Motorische stoornissen
- Transpiratie
- Braken
- Trillende handen
- Zweetaanvallen
- Schaaf- en brandwonden
- Sneller moe zijn
- Slechte verzorging
Psychische signalen
- Euforie of depressieve stemming
- Slagvaardig en luidruchtig, meer durven
- Verlegenheid verdwijnt
- Lichte stoornissen in oordeel en kritiek
- Snel te ontroeren, snel sentimenteel
- Agressief, seksueel ontremd
- Onrust
- Angst
- Geheugenstoornissen
- Motiveren eigen drankgebruik
- Bagatelliseren van het gebruik en de gevolgen
- Sneller prikkelbaar
- Verlies concentratievermogen
Signalen problematisch alcoholgebruik
- Verzuim van school
- Afwezigheid tijdens de les
- Ongelukjes en ongevallen
- Verstoorde relaties met leerkrachten en medeleerlingen
- Agressief gedrag
- Vaak drank kopen
- Vinden van lege blikjes/flessen
Signaleren van cannabis
Het kan behoorlijk lastig zijn om problemen met gebruik bij een jongere te signaleren.
Oordeel niet te snel
De signalen kunnen ook op iets anders wijzen. Rode ogen kunnen bijvoorbeeld ook door hooikoorts komen. Gebruik ter ondersteuning de stappen uit het signaleringsproces hierboven.
Lichamelijke signalen
- Draaierig
- Rillerig, beverig, koude neuspunt en vingers
- Rode ogen
- Trillen van handen of van de tong
- Hartkloppingen
- Lichtschuw, echter geen pupilverwijding
Psychische signalen
- Eufore stemming ‘high’: alles is ‘te gek’
- Introvert gedrag
- Vergeetachtig bij het praten
- Onverschillig
- Honger: ‘vreetkick’
- Lach- en giechelbuien: ‘lachkick’
- Onderschatting van de eigen motorische prestaties
- Lacunes in korte termijn geheugen
Vermoedens, en dan?
Probeer bij vermoedens dat een leerling drinkt of gebruikt, een bevestiging van dit vermoeden te krijgen.
- Check bij een aantal andere docenten of zij dezelfde signalen hebben opgevangen.
- Bekijk of het sociaal gedrag van de jongere is veranderd.
- Onderzoek of de cijfers van de jongere zijn gedaald.
Signalen die doen vermoeden dat de jongere drinkt of gebruikt, kunnen ook een heel andere oorzaak hebben. Bijvoorbeeld een heftige verliefdheid of problemen thuis. Probeer daar rekening mee te houden als je het gesprek aangaat.
Vermoedens bevestigd?
Als de vermoedens meer bevestigd zijn, ga dan goed voorbereid in gesprek. Een medewerker van Youz kan hierbij helpen.
Docenten op een school in het voortgezet onderwijs die deelneemt aan het programma Helder op School kunnen de training "signaleren en begeleiden" volgen. Het inschrijven loopt via de school.
Gesprekstips individueel
- Ga – zolang dat niet in strijd is met de regels op school – eerst het gesprek aan met de leerling zelf. Schakel niet direct ouders of politie in.
- Wees onbevooroordeeld en zo open mogelijk naar de leerling.
- Benader de leerling positief.
- Gebruik in het gesprek het woord ‘verslaving’ niet. Een jongere zal dan snel geneigd zijn problemen te ontkennen.
- Een docent heeft een voorbeeldfunctie, vragen over uw gebruik kunnen door leerlingen gesteld worden. Zorg ervoor dat u hier een goed antwoord op terug hebt.
- Waarschuwen of informatie geven is niet voldoende. Dit zorgt meestal niet voor gedragsverandering.
- Als een jongere u vraagt om het niet verder te vertellen, stem daar dan niet mee in. Als u geheimhouding belooft, komt u mogelijk in contact met problemen van een leerling waar u wel degelijk iets mee moet doen. U kunt zo’n belofte dus nooit waarmaken.
Bespreken in de klas
Het is goed om het onderwerp drank, roken en drugs bespreekbaar te maken in de klas. Hieronder volgen een aantal tips die hierbij kunnen helpen.
Ga na wat de eigen houding is als het gaat om drank en drugs
Uw houding ten opzichte van roken, alcohol en drugs heeft een grote invloed op gesprekken met leerlingen. Een sterke negatieve houding kan ervoor zorgen dat jongeren minder openhartig zijn. Wanneer een mening joviaal wordt gebracht, kan een latere boodschap over gezondheidsschade minder effectief overkomen. Bewustzijn van de invloed van de eigen houding op de boodschap is cruciaal.
Wees voorbereid op vragen over het eigen gebruik
Leerlingen zullen vaak vragen stellen over de standpunten en ervaringen van de docent met roken, drinken of druggebruik. Openheid en eerlijkheid in de antwoorden dragen bij aan een veilige omgeving waarin leerlingen hun vragen en zorgen kunnen delen.
Wees bewust van de eigen vaardigheden en kennis over het onderwerp
Bij het aangaan van gesprekken met leerlingen over hun gebruik kan het lastig zijn om de juiste woorden te vinden. Het inschakelen van iemand met ervaring kan waardevol zijn. Het is ook mogelijk om contact op te nemen met de afdeling Preventie van Youz; zij zijn in staat om één op één gesprekken aan te gaan met jongeren over hun gebruik.
Het is niet nodig om alles te weten
Dit kan juist een goede ingang zijn voor het gesprek, bijvoorbeeld door te vragen: “Kun je wat vertellen over binge drinken?” Bij het besef dat kennis tekortschiet, is het verstandig om aanvullende informatie op te zoeken. Op deze site is veel informatie te vinden over verschillende middelen. Daarnaast kan een collega met meer expertise ingeschakeld worden, of kan een training voor het personeel op school worden georganiseerd. Iemand anders inschakelen is altijd beter dan niets doen.
Ga na hoe de regels op school zijn inzake drugs en drank
Een goed en duidelijk beleid maakt het handelen gemakkelijker. Het is belangrijk dat leerlingen begrijpen wat dit beleid voor hen inhoudt. Als er onvoldoende duidelijke kaders zijn binnen de school, is het aan te raden om dit bespreekbaar te maken binnen het team. Dit kan helpen om richtlijnen te verduidelijken en ervoor te zorgen dat iedereen op dezelfde lijn zit.
'Nee' zeggen
Jongeren zijn vaak goed geïnformeerd over drank en drugs, maar kunnen het verband met hun eigen situatie soms niet zien. Het is van belang dat leerlingen nadenken over hun eigen opvattingen over roken, drugs en alcohol, en dat zij de vaardigheden ontwikkelen om ‘nee’ te zeggen. Ondersteuning in deze gesprekken is essentieel om een veilige omgeving te creëren.